در جرایمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است یا جرائمی که مستلزم پرداخت دیه یا ارش بیش از خمس دیه کامل است و در جرائم تعزیری درجه شش و بالاتر، دادسرا و یا دادگاه اطفال و نوجوانان به ولی یا سرپرست قانونی متهم ابلاغ می نماید که برای او وکیل تعیین کند. در صورت عدم تعیین وکیل یا عدم حضور وکیل بدون اعلام عذر موجه، در مرجع قضائی برای متهم وکیل تعیین می شود. پس از قبولی در آزمون وکالت که به صورت تستی برگزار می شود به افراد پروانه کارآموزی وکالت داده می شود و افراد با پذیرش از یکی از دو نهاد کانون وکلای دادگستری و یا مرکز وکلای قوه قضاییه فرد می تواند تحت عنوان کارآموز به خدمات حقوقی به اشخاص بپردازد. 1- در مورد کارآموزان وکالت کانون وکلا، داوطلبان پس از قبولی در آزمون تستی پس از سیر مراحل اداری، وارد دوره‌ی 18 ماهه‌ی کارآموزی می‌شوند که در طول دوره حق دریافت پرونده‌های حقوقی را با توجه به معیار مشخص دارند. در واقع کارآموزان وکالت میتوانند فعالیت کنند، اما داوطلبان مرکز مشاوران پس از قبولی در آزمون تستی وارد مرحله مصاحبه می‌شوند و پس از مرحله‌ی مصاحبه تحقیقات وارد دوره‌ی کارآموزی وکالت شده که در مدت کارآموزی حق فعالیت کاری در این زمینه را تا قبل از آزمون سال 98 نداشتند و صرفاً باید به کارآموزی می‌پرداختند.
در پایان این دوره آزمونی تحت عنوان اختبار، به صورت کتبی و مصاحبه علمی شفاهی برگزار می شود و کارآموزی که در مجموع، موفق به کسب نمره قبولی در 2 آزمون شود، مجاز به حضور در مراسم تحلیف می باشد. در این مراسم پس از تشریفات و اتیان سوگند توسط ایشان، وی به عنوان وکیل پایه یک دادگستری نائل می شوند. اشخاصی که قدرت پرداخت حق الوکاله ندارند میتوانند از کانون وکلا تقاضای وکیل معاضدتی کنند به عبارت دیگر اگر اعسار او ثابت نشده باشد و برای معرفی وکیل معاضدتی مستقیماً به کانون وکلا مراجعه کند کانون وکلا بعد از احراز این شرکت که او توان پرداخت حق الوکاله را ندارد وکیل معاضدتی معرفی میکند. ماده 203 – سپاه موظف است به منظور حمایت از بسیجیان، رزمندگان و ایثارگران، دفاتر مشاوره حقوقی و قضایی را با هماهنگی قوه قضائیه و وزارت دادگستری تشکیل و اداره نماید. وکیل پایه یک دادگستری وظیفه دارد که تمام ابلاغیه‌های مربوط به پرونده قضایی موکلش از جمله رای صادری را در موعد زمانی قانونی مشاهده کرده و آنها را به موکلش اعلام کند. وکیل پایه یک موظف است که متن وکالتنامه و قرارداد مالی را به طور واضح و به قید رقم دقیق حق‌الوکاله تنظیم کند و یک نسخه از وکالتنامه در اختیار موکل قرار دهد.
- در مواردی که اشخاص برای دفاع از حقوق خود در دعاوی حقوقی نیاز به وکالت داشته باشند ولی توان مالی انتخاب وکیل را نداشته باشند با تشخیص اداره معاضدت مرکز وکلای قوه قضاییه و کانون وکلای دادگستری، وکیلی به صورت رایگان دفاع از حقوق شخص مُعسِر را برعهده می‌گیرد.
- یکی از مهم ترین موضوعات و نکات مهم در انتخاب وکیل آن است که شخصی که قرار است به وکالت از ما پرونده ای را به عهده بگیرد ، تخصص و دانش کافی در این حوزه را داشته باشد ؛ به این دلیل که امر وکالت یک مسئله کاملا تخصصی و حرفه ای است .
- وکیل پایه یک دادگستری وظیفه دارد که تمام ابلاغیه‌های مربوط به پرونده قضایی موکلش از جمله رای صادری را در موعد زمانی قانونی مشاهده کرده و آنها را به موکلش اعلام کند.
- وکیل کیفری، وکیلی است که در حوزه دعاوی کیفری اعم از سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، انتقال مال غیر، جعل و استفاده از سند مجعول و… فعالیت میکند.در دعاوی کیفری در مرحله تحقیقات مقدماتی متهم می‌تواند تنها یک وکیل داشته باشد.
- چنانچه وکیل برای دعوی مجبور به رفت و آمد به شهر دیگری باشد، هزینه سفر و اقامت وی برعهده موکل می‌باشد.
این نوع از وکالت در مواردی به کار می‌رود که شخصی، وکیل خود را انتخاب و با انعقاد قرارداد وکالت از او می‌خواهد وکالت او را برای دفاع از حقش در مراجع قضایی بر عهده بگیرد. «وکالت عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین طرف دیگر را بر انجام امری نایب خود قرار می‌دهد. با انعقاد عقد وکالت، وکیل و موکل در برابر یکدیگر حق و تکلیف یافته، دارای روابط حقوقی، وظایف و مسئولیت‌های متقابلی می شوند». تفاوتی که بین وکالت دادگستری و وکالت در دفتر اسناد رسمی وجود دارد مبحث جداگانه ای است و قانون ثبت اسناد در این مورد بحث و گفتگو دارد و در اینجا جای صحبت از آن نیست.
شرایط عزل وکیل چیست؟
موکل مکلف است حق الوکاله را براساس قرارداد وچنانچه قراردادی بسته نشده باشد براساس تعرفه قانونی حق الوکاله،پرداخت نماید.البته پرداخت نشدن حق الوکاله،تکلیف وکیل درانجام تکالیف قانونی را تا زمانی که وکالت زایل نشده باشد،منتفی نمی نماید. براساس ماده 2قانون وکالت اشخاصی که دارای معلومات کافی برای وکالت باشنداما پروانه ی وکالت نداشته باشند،میتوانند درسال سه مرتبه با گرفتن جواز وکالت اتفاقی ازکانون مربوط،برای اقربای سببی یا نسبی خودتا درجه دوم ازطبقه سوم وکالت نمایند. علاوه بر اینها وکلا متعهد هستند که پس از تلاش برای حصول صلح و سازش میان طرفین دعوا و عدم امکان سازش ، تمامی پیگیری های لازم در راستای دفاع از موکل را انجام دهند ، ابلاغیه های دادگاه را بررسی کرده ، در دادگاه حضور یابند ، در صورت لزوم لایحه بفرستند و موکل را در جریان آخرین اطلاعات و روند کار پرونده قرار دهند . به طور کلی ، هر شخصی که با دیگری قرارداد وکالت امضا کرده باشد ، می تواند تحت عنوان مفهوم وکیل شناسایی شود ؛ به عنوان مثال اگر مردی به همسر خود وکالت در طلاق داده باشد تا هر زمان بخواهد خود را از طرف شوهر مطلقه کند ، این امر سبب می شود که زن وکیل مرد شود ؛ منتها فقط در موضوع طلاق . نکته۳ـ اگر به وکیلی مراجعه می کنید باید به وی اطمینان داشته باشید و در این صورت باید بدون واهمه همه مسائلی را فکر می کنید باید بداند به او می گویید زیرا اگر در موضوعات خود پنهانکاری کنید وی نمی تواند مسأله شما را به درستی تجزیه و تحلیل کرده و روش مناسبی برای آن پیدا کند و لذا به خطا می رود و شما هم ضرر می بینید. توجه داشته باشید که او قاضی نیست و نمی خواهد به نفع یا ضرر شما دادرسی کند پس نباید از اظهار حقیقت نزد وی واهمه داشته باشید مضافاً این که یک وکیل صالح هرگز اسرار و مطالب موکل خود راافشا نمی کند بلکه باید رازدار و امین باشد.
نحوه تنظیم قرارداد وکالت چگونه است؟
با پیشرفته شدن دعاوی هم وکالت و هم قضاوت تخصصی شده است برای مثال در شعب دادگاه های جرایم اقتصادی قضات حضور دارند که توانایی انجام تحقیقات با توجه به علم اقتصاد را دارند لذا وکالت در این محاکم نیز می طلبد که وکیل هم متخصص باشد و تخصصی شدن وکالت از این حیث مفید است که افراد بتوانند با اتکا به دانش وکیل از اضطراب و استرس خود بکاهند. این وکیل نیز بر اساس قانون حمایت از کارمندان نیروهای مسلح و یا دولتی در اختیار این گروه قرار داده می شود. مشاوره حقوقی در امور کیفری و در امور حقوقی مربوط به روابط خصوصی اشخاص نقش مهمی دارد. وکالت‌نامه‌ای که بدون پادرمیانی دفتر اسناد رسمی نوشته شود وکالتنامه عادی یا غیررسمی نام دارد. آن دسته از وکلایی که از کانون وکلای دادگستری پروانه اخذ می‌کنند ابتدا به صورت ۲ سال کار آموزی دوره را طی می‌کنند و میتوانند زیر نظر وکیل سرپرست نسبت به دفاع از حقوق موکل اقدام کنند و پس از طی ۲ سال و همچنین تایید صلاحیت علمی و گزینش‌های مربوطه موفق به اخذ پروانه وکالت پایه یک شوند.
همچنین طبق ماده 680 قانون مدنی، تمام اموری که وکیل قبل از رسیدن خبر عزل و برکناری به او در حدود وکالت خود بنماید نسبت به موکل نافذ است. 3- طبق ماده ۴۰ قانون وکالت مصوب 1315، وکیل دادگستری نمی‌تواند نسبت به موضوعی که قبلاً به واسطه سمت قضایی یا حکمیت، در آن اظهار عقیده کتبی مجله خبری وکیل نموده است و قبول وکالت نماید. وکیل کسی است که از طرف شخص دیگری، اعم از حقوقی (شرکت‌ها) یا حقیقی به موجب عقد وکالت برای انجام کاری مأمور می‌شود. در حال حاضر به دلیل پیچیدگی‌های امور حقوقی، ضرورت و الزام داشتن وکیل و همراهی او در فرآیند دادرسی بیش از گذشته احساس می شود.
کد کشورها
بر اساس چارچوبی که بهشتی و يارانش بنا کردند، طی دهه ۶۰ در هیچ‌یک از “دادگاه‌های انقلاب” وکیل مدافع حق حضور نداشت و پس از آن نیز نقشی نمایشی یافت. فراتر از آن، بسیاری از وکلا به خاطر پیگیری حقوق موکلین‌شان به زندان‌های طویل‌المدت محکوم شدند، زیرا به جای آن که در “خدمت به‌حق” و “موازین اسلامی” باشند در “خدمت نابه‌حق” و “موکل” خود بودند. ماده ی ۱۰۳ قانون مالیات های مستقیم مقرر داشته است که وکلای دادگستری و کسانی که در محاکم اختصاصی وکالت می کنند، مکلفند که در وکالتنامه های خود دستمزد حق الوکاله را قید نمایند و معادل ۵ درصد آن را بابت علی الحساب مالیاتی روی وکالتنامه، تمبر الصاق و ابطال نمایند. وکالتی است که از طرف کانون وکلا در امورمدنی (مثل تقسیم ارث،تخلیه عین مستاجره،خلع ید،طلاق و….) به وکلای دادگستری ارجاع می شود. دادخواست شخصی که وکیل رسمی دادگستری نیست و پروانه ی وکالت اتفاقی را هم راجع به تقدیم دادخواست فرجامی از طرف موکل، پیوست دادخواست مزبور نکرده است، قابل قبول نخواهد بود. وکیل اداری شخصی است که به موجب یک قرارداد وکالت اداری وکیل کاری شخصی شده است تا در ادارات مختلف، کارهای اداری شخص دیگری را انجام دهد.
تبصره ۱ـ سلب حق همراه داشتن وکیل و عدم تفهیم این حق به متهم به ترتیب موجب مجازات انتظامی درجه هشت و سه است. عبارت اعتراض به رای تمام طرق اعتراض به رای را در بر می‌گیرد مانند اعتراض به رای غیابی، اعتراض ثالث، اعتراض به رد دادخواست به دلیل نقص دادخواست صادر شده است، اعتراض به قرار تامین خواسته. تصویر وکیل بیشتر از آن چیزی که با یک کیف چرمی و کت و شلوار به چشم می خورد باید تداعی گر شخصی باشد که جان خویش را برای عدالت و اجرای آن به کف دست گرفته است. وظیفه و تعهد وکیل به صحبت کردن به نفع موکل خویش خلاصه نمی گردد، بلکه وکیل بال دیگر فرشته عدالت است و با حضور وی کمک شایانی به قضات در کشف حقیقت می شود.